Wie gaan straks al die duurzame elektriciteitsnetten en warmtepompen aanleggen?

Elektromonteur? En beschikbaar voor de arbeidsmarkt? Dan kan je kiezen uit gemiddeld 32 vacatures.

Want er is volop werk in de energie- en elektrosector. Zo merken beheerders van energienetwerken dat de capaciteit van hun netten ernstig tekortschiet. En ze merken ook dat het personeel dat nodig is om die netten te ‘verzwaren’, amper te vinden is. Wie een aansluiting op het elektriciteitsnet wil, mag nu achteraan in de rij aansluiten: woningbouwers, exploitanten van zonneparken en andere projecten. En dan heeft het nieuwe kabinet allerlei plannen voor wonen en klimaat, die nóg meer van het net zullen vragen.

Jaarlijks nemen de zes regionale netbeheerders honderden nieuwe monteurs aan. Maar ze hebben er duizenden per jaar nodig. De komende vier jaar verwachten ze zo’n 13.000 vakmensen extra nodig te hebben om het energienet goed werkend te houden. Zoveel mensen vinden is een enorme opgave. Bij de grootste drie netbeheerders, Alliander, Enexis en Stedin, werkten in 2020 ruim 16.000 mensen.

Ook andere bedrijven in de elektro- en installatietechniek hebben last van grote tekorten. Branchevereniging Techniek Nederland schat dat de bedrijfstak, waarin nu 150.000 mensen werken, 20.000 arbeidskrachten tekortkomt. Gezien de hoeveelheid zonnepanelen en warmtepompen die de komende jaren geïnstalleerd zullen worden, voorziet voorzitter Doekle Terpstra een groei van het tekort.

Vergrijzing

Arbeidstekorten zijn niet uniek voor de installatie- en elektrotechniek, zegt hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen, verbonden aan de Universiteit Tilburg. Allerlei branches kampen ermee. Overal blijkt de arbeidsmarkt krap. Vergrijzing maakt personeel schaarser. Wilthagen noemt het een structureel probleem: „Het is ons lot voor de komende dertig jaar.”

Dat de babyboomers met pensioen gaan, raakt de hele economie. Maar in de elektro- en installatiebranche wakkeren specifieke, meer recente ontwikkelingen de tekorten extra aan. Zo dwingt de komende energietransitie ertoe massaal werknemers aan te trekken. Het kabinet wil de uitstoot van broeikasgassen drastisch verlagen en heeft daartoe een klimaatfonds opgetuigd met 35 miljard euro. Dat geld is bedoeld voor versterking van de energie-infrastructuur – zoals verzwaring van het elektriciteitsnet en aanleg van leidingen voor waterstof en warmtenetten.

Daarnaast groeit en digitaliseert de economie. Nieuwe kantoren hebben uitgebreide computernetwerken nodig, energieslurpende datacentra vragen om zware energie-infrastructuur.

Wilthagen ziet nog een stressfactor: de druk op jongeren om naar een naar hbo of universiteit te gaan is hoger geworden. „Kinderen van een ouder die zelf bijvoorbeeld in een fabriek werkte, kregen te horen: als je verder wilt komen in de maatschappij, moet je niet met je handen gaan werken.” Terwijl nu juist veel praktisch geschoolden nodig zijn.

De oplossingen voor de personeelstekorten zijn grofweg in twee categorieën te delen. De eerste: ‘nieuwe blikken mensen opentrekken’ – ofwel gericht nieuwe groepen aanspreken. De tweede: vak en loopbaan aantrekkelijker maken.

Netwerkbedrijf Alliander bewandelt diverse wegen. Zo is het een nieuwe opleiding begonnen in Amsterdam. Jongeren die hun vmbo-diploma hebben, kunnen er sinds september aan de bedrijfsopleiding beginnen, waar Alliander eerder mbo als minimumeis aanhield. De opleiding is ook op andere manieren aantrekkelijker gemaakt. De nieuwe lichting – allemaal jongens – krijgt rond de 800 euro per maand betaald. En hebben ze hun rijbewijs nog niet, dan betaalt Alliander de rijlessen.

Ervaren opleiders

In een oefenruimte van Alliander, onder het hoge plafond van het ruim honderd jaar oude opleidingsgebouw in Amsterdam-Oost, is Mike Commissaris uit Hoofddorp (17) in de weer met elektriciteitskabels. Zijn klasgenoten hebben verderop theorie. Omdat hij zijn opdracht daar al klaar heeft, mag hij aan de slag met de simulatieopstelling. Voor de veiligheid staat er geen stroom op. Voordat hij zelfstandig het veld in mag, moet hij nog even geduld hebben.

Netbeheerders zijn ervaren opleiders. Al jaren komen mbo’ers eerst in een driejarig vervolgtraject, voor ze aan de elektriciteitsnetten mogen werken. Opleiden vergt tijd, aldus het bedrijf, ook omdat met spanning werken gevaarlijk is.

Alliander heeft zijn nieuwe opleiding opgezet in samenwerking met ROC het Graafschap College (Doetinchem). In twee jaar kunnen jongeren er het mbo-diploma elektromonteur halen, voor laag- en middenspanning. Het aantal deelnemers ligt nu tussen de twintig en de dertig.

Daarmee los je de tekorten uiteraard niet op. Maar nuts- en elektrobedrijven benutten meer mogelijkheden, zeggen ze. Zo voeren ze, net als mbo’s, campagnes om kinderen op de basisschool al kennis te laten maken met elektrotechniek. Alliander en Stedin laten weten dat ze ook incidenteel voorlichting op scholen geven, bijvoorbeeld door gastlessen te verzorgen op vmbo’s. Ook zijn er campagnes om meer vrouwen voor werk in de branche te interesseren.

Wilthagen ziet in „mensen die aan de kant staan” nog een andere doelgroep voor de werving van nieuwe elektrotechnici. De drie grote nutsbedrijven kennen trajecten voor zij-instroom. Zo nam Alliander vorig jaar 125 zij-instromers aan, volwassenen die dan worden omgeschoold, met technische affiniteit. Dat kunnen mensen zijn die al een tijd niet werken en een bijstandsuitkering krijgen. Alliander, Stedin en Enexis hebben ook opleidingstrajecten voor statushouders. Alliander onderzoekt daarnaast mogelijkheden personeel uit het buitenland te halen. De woordvoerder: „Hoe leer je veiligheidsstandaarden aan, ondanks een taalbarrière?”

Corona was afgelopen jaar in zekere zin behulpzaam bij de werving. Omdat mensen tijdens de pandemie hun baan kwijtraakten, kwam Economische Zaken met een ‘omscholingsregeling kansrijke beroepen in de techniek en ICT’. Bedrijven konden hiermee subsidie krijgen om nieuwe medewerkers op te leiden. Die is nu stopgezet voor evaluatie, en komt daarna terug. Alliander bekijkt of het de subsidieregeling kan benutten, zegt een woordvoerder.

Lees ook Werkgevers: personeelstekorten worden alleen maar nijpender

Ook de elektro- en installatiebranche zelf kan meer doen om de aantrekkingskracht te vergroten, weet Wilthagen. Het aanzien van praktische beroepen en de beloning zijn betrekkelijk laag. Tenzij je een eigen installatiebedrijf hebt, zegt hij, dan valt er goed te verdienen. Op dit moment verdient een startend elektrotechnicus gemiddeld rond de 2400 euro bruto per maand.

Voorzitter Terpstra van Techniek Nederland voorziet dat beloningen van mensen in loondienst gaan stijgen. Hij „voelt een herwaardering aankomen”.

Studenten elektrotechniek aan het ROC Midden Nederland (Nieuwegein) voelen die herwaardering ook aankomen. Zo zegt de 17-jarige Yanis uit Utrecht dat de energietransitie niet alleen „goed voor het milieu” is, hij en zijn toekomstige collega’s zullen het „in de zakken gaan voelen”, denkt hij. Zijn vriend Mohammed (17) (achternamen bij de redactie bekend) vult hem aan: „Ik heb van mensen gehoord dat alles elektrisch zou gaan: laadpalen, warmtepompen, zonnepanelen. Dan zou ik dus beter deze opleiding kunnen kiezen, omdat ze veel personeel zoeken. Toen wist ik het gelijk.”

Koppie-koppie

Vakdocenten aan het ROC Midden Nederland in Nieuwegein zijn gereserveerder. Over de goede perspectieven die de elektrotechniek biedt, hebben ze geen twijfels. Wél over de aantrekkelijkheid van het werk daarin.

Docent installatietechniek Edward Leguit (43) verklaart dat. Je moet „best wel koppie-koppie hebben” voor dit vak, zegt hij, aanleg bijvoorbeeld voor natuur- en wiskunde. Daarnaast is het werk fysiek zwaar, en gevaarlijk. Je werkt met spanning, ondergronds of in de kou.

Intussen geeft hij instructie installatietechniek. De radio staat zachtjes aan, een leerling wisselt gympen voor schoenen met stalen neuzen.

Twintig jaar geleden, toen Leguit werd opgeleid, waren er ook al personeelstekorten, zegt hij. „Ze zeiden dat ik evenveel zou gaan verdienen als een advocaat. Daar is weinig van terechtgekomen, ik moest doorstuderen om verder te groeien in salaris.”

Dat beaamt collega Jan van den Bogaard (52), docent elektrotechniek. Hij vindt een startsalaris van 2.400 euro bruto per maand niet veel. „Zeker niet voor een volwassen man met kinderen. Doorgroeien in salaris gaat vaak erg langzaam.” Een ‘senior’ monteur bij Enexis verdient zo’n 4.500 bruto per maand.

De drie grote netbeheerders onderzoeken regelmatig hoe aantrekkelijk het is als monteur te komen werken, melden ze. Ze kijken daarbij niet alleen naar salaris, maar ook naar werkplezier, werkdruk en toekomstperspectief. Enexis stelt dat het zich hierbij nadrukkelijk presenteert „als werkgever die veel investeert in het personeel. „De secundaire arbeidsvoorwaarden zijn bij ons uitstekend. Er zijn bijvoorbeeld veel opleidings- en doorstroommogelijkheden en studenten die bij ons beginnen krijgen een baangarantie als ze hun opleiding afgerond hebben.”

Meer waardering

Meer waardering voor medewerkers, in diverse vormen – daarin ziet hoogleraar Wilthagen een oplossing voor de installatiesector. Gunstige opleidingsvoorwaarden en een werkgarantie, dat is één ding. Je kan ook landelijk een startbonus aanbieden aan iedereen die een ROC-opleiding installatie- of elektrotechniek begint, zegt hij. „Er zijn cruciale sectoren waarin personeel zo schaars is, dat je bijvoorbeeld installatiemonteurs en zorgpersoneel extra moet honoreren. Daar heeft Nederland baat bij.”

Yanis en Mohammed van ROC Midden Nederland hebben hun eigen routes al uitgestippeld. Beide gaan straks eerst even in loondienst. Yanis: „Maximaal twee jaar – leren, contacten leggen. Daarna wil ik voor mezelf beginnen.” Yanis: „Ja, daarna is het klaar, dan begin ik voor mezelf. Eerst zelfstandig, en daarna met personeel.”

Correctie (4 februari 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat 125 zij-instromers zonder technische achtergrond door Alliander omgeschoold zijn. Dat is aangepast naar ‘volwassenen met technische affiniteit’.