Wij zijn Hans Moors en Linda de Veen, inhoudelijke experts voor het thema Veiligheid en Criminaliteit. Hans is één van de eigenaren van EMMA en senior onderzoeker. Linda is onderzoeker en redacteur. Ze werkt zowel bij EMMA, als bij ANNE, ons kantoor in Zwolle gericht op Noord- en Oost-Nederland.

Veiligheid en criminaliteit is een thema dat ons blijft intrigeren. De lijn tussen ‘normale’ mensen en wat op een gegeven moment wordt aangeduid als crimineel, afwijkend of extreem, is flinterdun en bovendien tijd- en contextafhankelijk. Wie denkt alles wel eens gezien te hebben, komt op dit thema bedrogen uit. Denk aan nieuwe vormen van jeugdcriminaliteit, de rol van sociale media bij ordeverstoringen, of nieuwe technologieën die alternatieven bieden voor gevangenisstraf.

Online en offline werelden

Vorig jaar was een jaar met veel maatschappelijke spanningen. Rellen, demonstraties, ‘afgehaakte’ burgers – het was en is onderwerp van gesprek. Dat sociale media een rol kunnen spelen in het mobiliseren van groepen en het aanjagen van ideeën, wordt inmiddels door velen erkend. Maar hoe dit proces precies in zijn werk gaat en hoe de online en offline wereld met elkaar interacteren, daarover is nog veel onduidelijk. We verwachten dat dit onderwerp in 2023 hoog op de agenda zal blijven staan, omdat het relevant is vanuit democratisch en maatschappelijk belang, maar ook voor processen van polariseren en criminaliseren.

Ondermijning

Ondermijning staat al een aantal jaren hoog op de agenda. Ook in 2023 zal dit naar verwachting niet anders zijn. We zien daarin een tweeledige trend. Aan de ene kant verwachten we meer aandacht voor ondermijning op plekken waar je dat misschien niet zo snel zou verwachten: de kleinere lucht- en zeehavens en kleinere gemeenten waar nog wel eens werd gedacht, ‘dat gebeurt hier niet’. Aan de andere kant verwachten we aandacht voor mechanismen achter (jonge) aanwas: hoe werkt intergenerationele overdracht? Hoe komen jongeren in de georganiseerde criminaliteit terecht, en welke alternatieven hebben ze om er uit te stappen én te blijven? Wat kan dat proces beïnvloeden?

De toekomst van detentie

Het huidige gevangenissysteem kraakt. Dat is helder. Driekwart van de Nederlandse gevangenispopulatie zit korter dan vier maanden vast. En ongeveer eenzelfde aandeel recidiveert en valt op afzienbare termijn na vrijlating terug in crimineel gedrag. We hopen dat er in 2023 tijd komt om na te denken over een andere manier van vrijheidsstraffen. Dat we een voorschot nemen op de vraag hoe vrijheidsbeneming anno 2050 eruitziet. Kunnen we geen slimmere verbindingen maken tussen binnen en buiten de gevangenis, bijvoorbeeld als het over werken en wonen gaat, zoals in de Koers en Kansen-pilots is geprobeerd? Zijn kleinschaliger detentievormen de toekomst? Hoe organiseren we dat dan? Wat kunnen technologische ontwikkelingen bieden? En welke morele dilemma’s komen daarbij kijken?